Sos Rybny to specjalność Południowowschodniej Azji – najpopularniejszy jest w Tajlandii oraz Wietnamie, chociaż ponoć wywodzi się z południowych Chin (prowincja Fujinan). W kolorze i konsystencji przypomina nieco jasny sos sojowy (oba są produktem fermentacji), różni się jednak intensywnym rybim zapachem. Robi się go fermentując różnego rodzaju ryby (oryginalnie najczęściej są to sardele) świeże, rzadziej suszone. Miesza się je z solą w relacji między 2 do 1, a 6 do 1. Niekiedy dodaje się też cukru palmowego oraz soku z tamaryndowca przez co sos zyskuje brązowy kolor – na Filipinach rezygnuje się z niego, przez co sos przypomina nieco olej. Fermentacja trwa między 140 a 160 dni.
Co ciekawe bardzo podobnym produktem był najsłynnieszy rzymski sos Garum.
Podobnie jak ocet balsamiczny czy też oliwa, sos rybny występuje w różnych gatunkach:
– Najlepszy jest z pierwszego odcieku (tak jak oliwa extra virgin) – najbardziej znane marki to Three Crabs i Phu Quoc. Wówczas ma kolor jasnej herbaty i jest delikatny w smaku. Używa się go do sałatek.
– Z drugiego odcieku uzyskuje się sos gorszej jakości o mocniejszym aromacie – m.in. Squid i Tiparos. Ten nadaje się do gotowania.
Sos Rybny podobnie jak sojowy używa się zarówno do gotowania jak i przyprawiania gotowych już dań. Ma on też częste zastosowanie jako marynata do mięs oraz warzyw.
Sos rybny w różnych rejonach Azji ma różne nazwy:
Patis na Filipinach
Budu w Malezji
Ketjap Ikan w Indonezji,
Ngapi w Birmie,
Nam Pla w Tajlandii
Nuoc Mam w Wietnamie,
Ishiru/Shottsuru w Japonii,
Colombo-Cure w Indiach i Pakistanie,
Yeesu w Chinach,
Aek Jeot ora Jeotgalw w Korei.
(Poniżej przepis na wietnamski sos do zamaczania przekąsek Nuoc Mam Ot robiony na bazie sosu rybnego – napój kokosowy można zastąpić płynem z kokosa)