Mandarynka (łac. Citrus reticulata) to jeden z najdłużej uprawianych przez ludzi cytrusów. Obok Pomelo oraz Cytronu jest jednym z trzech pierwotnych gatunków cytrusów, co sprawiło, że Mandarynka stała się ważnym składnikiem genetycznym dla wielu innych odmian cytrusów. Stała się „matką” większości najpopularniejszych dziś cytrusów. Na jej bazie wyhodowano przede wszystkim zarówno Gorzka jak i Słodką Pomarańczę, ale także Limonkę, Grejpefrut pokrewnego mu Tangelo, oraz tzw. Tangory, do których należy m.in. Klementynka i uprawiany w USA Murcott.
Ich ojczyzną są przede wszystkim południowe Chiny oraz północny Wietnam, niektórzy badacze wskazują też na Filipiny. pierwsze wzmianki o Mandarynkach pochodzą jednak z Chin i sięgają okresu panowania cesarza Dayu, czyli około 2200 lat p.n.e., a więc ponad 4 tysiące lat temu. W Chinach przez wieki rozwijano różne odmiany i techniki ich rozmnażania oraz uprawy. Były bardzo cenione i zarezerwowane dla wyższych klas społecznych, które stały się też inspiracją dla samej nazwy. Słowo Mandarynka pochodzi bowiem od koloru strojów noszonych przez Mandarynów, czyli chińskich urzędników państwowych w czasach dynastii Qing
Do Europy dotarły stosunkowo późno – pierwsze potwierdzone sprowadzenie miało miejsce w XV wieku, kiedy Portugalczycy przywieźli je do Lizbony, podobnie zresztą jak słodkie pomarańcze. Na większą skalę zaczęto je uprawiać jednak dopiero od początku XIX wieku. Wtedy to Brytyjczycy zainicjowali sprowadzanie mandarynek i rozpowszechnili ich uprawę najpierw w krajach śródziemnomorskich, a potem na całym świecie.
Poza hybrydami mandarynka ma też kilka swoistych odmian. Należy do nich m.in.
– Tangerin (łac. Citrus tangerina), czyli mandarynek uprawianych w okolicach marokańskiego Tangeru od którego w XIX wieku wzięły nazwę, a później przelały je na takie hybrydy jak Tangor i Tangelo
– Mandarynka Śródziemnomorska (łac. Citrus × deliciosa) zwana też Wierzbową, która z jednej strony sama ma 6 proc. domieszkę genów Pomelo, a z drugiej stała się bazą do wyhodowania m.in. Klementynki. To owoc, który na początku XIX wieku zdobył dużą popularność we Włoszech, a później w całej Europie i stał się jednym z najpopularniejszych cytrusów.
– Satsuma (łac. Citrus unshiu) zwana Mandarynka Japońska, która zrobiła tu karierę w okresie Meiji, kiedy stała się też owocem eksportowym – na zachód była wysyłana z portu Satsuma, genezę nazwy ma więc podobną do Tangerin
Poza Cytronem, Mandarynką i Pomelo w tworzeniu nowych owoców nieco mniejszą rolę odegrały także Kumkwat i Papeda, co widać na poniższym schemacie:
